Macht

Het woord macht heeft snel een negatieve bijklank. Die negatieve associatie is er, als er sprake is van machtsmisbruik. Het speelt in situaties waarin iemand misbruik maakt van de positie of de situatie. Door die macht ontstaat er ongelijkheid, waar de ‘machtige’ van profiteert. Leiders beschikken door hun positie over macht.

Tegelijkertijd zijn er ook situaties waar macht nodig is. Een duidelijk voorbeeld is de BHV-er die de leiding neemt, bevelen uitdeelt tijdens een calamiteit. Van deze macht heeft niemand last. Integendeel, als het zou ontbreken, dan zouden mensen/ de organisatie, daar last van hebben.

Macht en leiders

Wil je als leidinggevende effectief gebruik maken van macht, dan zul je regelmatig stil moeten staan bij de inzet van je macht. Is die ingegeven door noodzaak of door jouw positie binnen de organisatie?

Formele leiders hebben door hun positie macht gekregen. Het gebeurt nogal eens dat leidinggevenden er zich niet van bewust zijn dat hun positie onbedoelde consequenties met zich meedraagt. Ze vragen zich af, waarom ze zo weinig feedback krijgen van de mensen waar ze leiding aan geven. Anderen zijn verbaasd als er een escalatie vanuit onvrede is. ‘ Ik begrijp er niets van! Mijn kantoordeur staat altijd open, ik ben bij alle teamvergadering, ik sta open voor suggesties en feedback, en dan opeens dit!’ Ze vergeten dat ze door hun positie macht hebben en het voor hun medewerkers afwachten kan zijn,  wat hun leidinggevende met die macht gaat doen.

Balans

Bij het uitoefenen van macht komen er plezierige stofjes vrij in de hersenen. Dat kan machtsverslaving in de hand werken. Het maakt ook dat het voor leiders contraproductief werkt, als ze willen veranderen in het omgaan met macht. Immers, die stofjes belonen je gedrag toch? Besluit je om te gaan veranderen dan raak je dat plezierige gevoel kwijt.

In zijn boek Macht! Van instinct tot integriteit, maakt Oscar David onderscheid tussen drie vormen van macht.

• De eerste vorm is instinctgedreven macht. Een vorm die we allemaal in ons hebben. Een mooi voorbeeld hoe dat voor leidinggevenden kan uitpakken is het experiment van Tost, Gino en Larrick. Het experiment is een spel waarin de Mount Everest wordt beklommen. In een van de eerste etappes wordt gescoord, hoeveel leidinggevenden aan het woord zijn. Het blijkt dat die leidinggevende de meeste spreektijd nemen. In een latere etappes wordt de leidinggevenden verteld dat de anderen belangrijke informatie hebben die kan bijdragen aan het slagen van de expeditie. Plots blijkt de verhouding tussen spreken en luisteren veel meer in evenwicht te kunnen zijn.
• Als tweede vorm noemt David het vermogen om met regels, procedures en afspraken om te gaan. Lukt het je als leidinggevende om deze regels, procedures en afspraken ook jezelf toe te eigenen, wordt je geloofwaardiger. Als All animals are equal, some are more equal, je verborgen lijfspreuk is, dan heb je nog werk te doen.
• De derde vorm is integriteit en moraliteit. Oscar David benoemt dat als je deze drie vormen met elkaar in evenwicht kunt brengen, je als leider steeds kundiger wordt en daardoor effectiever.

Visie

Als je als leidinggevende probeert te werken vanuit ‘ wat goed is voor de organisatie’, probeer je aan te haken aan de door de organisatie geformuleerde visie. Vanuit die visie geef jij jouw eigen visie vorm. Schokkend vond ik in dit verband het artikel van Hans de Bruijn; Grootsheid en de speling van het lot. In het artikel analyseert Hans de Bruijn Amerikaanse presidenten (leiders met veel macht) en hun betekenis voor de geschiedenis. Opvallend is dat presidenten die goed op de winkel passen, relatief veel veranderingen teweeg brengen. Ik noemde het artikel schokkend, omdat ik zelf geloof in visionaire leiders en van leiders vaak verwacht wordt dat ze verandering tot stand brengen. Tegelijkertijd realiseer ik me dat fixeren op visie verlammend kan werken. Of zoals Mark Rutte ooit zei: ‘Visie is als een olifant, die het zicht belemmert’. Visie moet bijgesteld worden en zich verhouden tot de actualiteit.

Machtig mooi vak, leidinggeven. Best complex!

Bronnen:

• Bruijn, de H, Grootsheid en de speling van het lot, essay in Tijdgeest, 9 januari 2021, Trouw, Amsterdam
• David, O., Macht! Van instinct tot integriteit, 2014, Mediawerf, Amsterdam.
• Orwell, G, Animal farm, 1945, Penguin Uk, Londen.
• Tost, L. P., Gino, F., & Larrick, R. P. .When power makes others speechless: The negative impact of leader power on team performance. Harvard Business School Working Paper 11-087,(2011),Cambridge, MA, Verenigde Staten.