Spiegelen

In museum Ons’ Lieve Heer op Solder in Amsterdam hangt op een onopvallend plekje een spiegel met de tekst Kent u selven. Nou valt het niet gelijk mee om jezelf te zien door het barokke lettertype en versieringen. Laat we zeggen dat je er nog een rimpeltje of twee bij krijgt. Maar de tekst kent u selven, of in hedendaags Nederlands ken je zelf, nodigt je uit om je jezelf te leren kennen. Eigenlijk is het een tekst die nog veel ouder is dan deze spiegel. Onder andere Socrates, ( overleden 399 voor Christus) gebruikte de term.

Zelf

Het klinkt zo vanzelfsprekend, ken je zelf. Maar wie ben je zelf dan. Ik raak altijd een beetje geïrriteerd als mensen goedbedoeld zeggen; Blijf (bij) jezelf. In een recalcitrante bui zeg ik dan weleens, welke van de honderd zelven bedoel je nu? Want een mens heeft veel zelven (ik in ieder geval ;). Je bent iemand anders in de rol die je hebt. Ben je (groot-)ouder, ben je (klein-)kind ben je buurman/vrouw, ben je werknemer, ben je werkgever, werk je in de lijn of werk je in de staf, ben je vrij of werk je? Maar ook als je later teksten van jezelf leest, kun je soms opkijken van wat je toen geschreven hebt. Je verandert in de loop der jaren.

Hoe doe je dat, jezelf beter leren kennen? Dat doe je door jezelf vragen te stellen over aannames. Ik vind iets ergens van en hoe komt het dan dat ik dat vind? Waar is dat op gebaseerd, of hoe is die mening ontstaan? Durf ik er ook op een andere manier tegenaan te kijken?

Perspectief

Mooi in dit verband is de parabel van de vier blinde mannen en de olifant. Een koning liet vier blinde mannen naar een olifant brengen: één bij de slurf, één bij de staart, één bij een poot en één bij de buik. ‘Ik wil dat jullie iets voor mij doen,’ zei de koning tegen de blinden. ‘Jullie moeten goed voelen aan de olifant, zodat je mij straks kunt vertellen hoe een olifant eruit ziet.’ De vier mannen gingen tasten. ‘Een olifant lijkt eigenlijk nog het meest op een slang,’ zei de eerste blinde, die bij de slurf was neergezet. ‘Niet waar!’ riep de tweede. Hij was door de bediende bij de staart van de olifant gezet. ‘Een olifant lijkt nog het meest op een bezem, met van die stugge haren aan het eind.’ De derde blinde, die een poot had gevoeld, was verbaasd. ‘Hebben wij het echt over dezelfde olifant?’ zei hij. ‘Ik heb heel goed gevoeld, maar wat ik voelde leek echt helemaal niet op een slang of een bezemsteel. Nee, een olifant lijkt eigenlijk nog het meest op een soort dikke pilaar.’ ‘Wat een onzin!’ riep de vierde. Hij had de buik gevoeld. ‘Een olifant voelt net zoals een tapijt!’ Na een tijdje stonden alle vier de blinden door elkaar heen te schreeuwen. ‘Een slang!’ ‘Een pilaar!’ ‘Niet waar!’ Ze konden het er niet over eens worden hoe een olifant eruit zag. Het werd duidelijk hoe de waarheid voor deze mannen vorm kreeg vanuit het standpunt waarop ze stonden.

Blinde vlekken

Het ingewikkelde van leren over jezelf is dat je blinde vlekken hebt. Dat zijn stukken van jezelf die je zelf niet ziet. Daar kun je eigenlijk alleen maar achter komen door anderen jou dat te laten vertellen. En dan wordt het spannend. Want aan de ene kant is het de vraag of je het aandurft dat te laten gebeuren. Aan de andere kant heb je mensen nodig die jou dat durven te vertellen en waar je van uit mag gaan dat ze het goede met je voor hebben. Vooral voor leidinggevenden is dit extra ingewikkeld. Denk bijvoorbeeld aan de situatie in de omroepwereld van twee jaar geleden.

Allergie

Er is nog een andere manier, die wat gepuzzel kost. En dat is het gebruik van het kernkwadrant van Daniel Ofman. Je maakt dat gebruik van je allergie. Mensen die je mega irritant vindt. Vaak hebben die mensen een ‘kwaliteit’ die het tegenovergestelde is van een van jouw kwaliteiten. En als je kwaliteit een valkuil dreigt te worden (teveel van je kwaliteit) kan die allergie je juist ‘helpen’ om in balans te komen. Ik was graag op de achtergrond aanwezig en heb veel geleerd van een oud-collega die heel nadrukkelijk de ruimte vulde en toen duidelijk in mijn allergie zat. Door naar haar te kijken en naar mijzelf, durfde ik steeds meer op de voorgrond te gaan.